Veel vragen over samenstellingen: los of aaneen?
Over het aaneenschrijven of juist los schrijven van samenstellingen krijgen wij vaak vragen van auteurs. Veel schrijvers van medisch-wetenschappelijk Nederlands denken dat samenstellingen in het Nederlands niet aan elkaar geschreven moeten worden of twijfelen daarover. Bijvoorbeeld:
- ‘postpartum psychose’ (?)
- ‘follow-up periode’ (?)
- ‘chronische vermoeidheid syndroom’ (?)
- ‘witte stof volume’ (?)
- ‘magnetische resonantiebeeld vorming’ (?)
Wij willen in dit artikel graag dit misverstand uit de wereld helpen: dergelijke samenstellingen moeten in het Nederlands aan elkaar geschreven worden.
De enige juiste schrijfwijze is:
- ‘post-partumpsychose’
- ‘follow-upperiode’
- ‘chronischevermoeidheidssyndroom’
- ‘wittestofvolume’
- ‘magnetischeresonantiebeeldvorming’
Dit zijn Nederlandse samenstellingen en ze moeten daarom aan elkaar geschreven worden. Ook Pinkhof geneeskundig woordenboek schrijft: ‘nucleairemagnetischeresonantietomografie’ en ‘magnetischeresonantiespectroscopie’.
Vergelijk deze vaktermen met een duidelijker woord, bijvoorbeeld ‘langeafstandsloper’: een loper van lange afstanden (niet: een lange loper van afstanden). Ook de medische term ‘diarreegevallen’ moet aan elkaar geschreven worden (niet: ‘diarree gevallen’). In ‘wittestofvolume’ heeft ‘witte’ betrekking op ‘volume’, vroeger schreef men dan vaak een koppelteken: ‘witte-stofvolume’. In de huidige spelling zijn koppeltekens in dit soort samenstellingen niet meer gebruikelijk.
Veel artsen zien vooral Engelse literatuur (of schrijven die zelf), en daarbij moeten veel van deze samenstellingen wel los geschreven worden. We denken dat veel misverstanden daardoor ontstaan.
Regels voor samenstellingen
De regels voor de Nederlandse spelling zijn te vinden in de officiële Woordenlijst Nederlandse spelling (in het Groene boekje en op http://woordenlijst.org/). Dat deze regels kennelijk lastig zijn, zien we ook in de naam van de ‘acuteopnameafdeling’: bijna alle Nederlandse ziekenhuizen schrijven dit als drie losse woorden. Niet correct; evenmin als ‘acute opnameafdeling’ (de opname is acuut, niet de afdeling…). Op afdelingsborden, routebordjes en websites is ‘acuteopnameafdeling’ moeilijk leesbaar; daarom zouden we schrijven: ‘afdeling Acute opname’. De afkorting blijft hetzelfde.
De officiële spelling volgens de regels van de Nederlandse Taalunie is geldig in Nederland en in het Vlaams sprekende gedeelte van België. In de leidraad vindt u een uitgebreide toelichting.
Over samenstellingen wordt in de technische handleiding – waar deze spelling op gebaseerd is – het volgende geschreven (bl. 78, http://taalunieversum.org/spelling/download/technische_handleiding.pdf):
‘8.2 Algemene regel: aaneenschrijven
De algemene regel luidt: in principe wordt alles wat als één woord wordt beschouwd
als één woord geschreven (…). Dat geldt voor zowel ongelede als gelede
woorden.
De algemene regel houdt in dat de volgende gevallen aaneengeschreven worden:
1. de leden van een samenstelling:
agendapunt, aspergebed, bedrijfsklaar, bessensap, leverkwaal, lichtblauw, …
2. een samengesteld woord waarin een van de leden zelf al een samengesteld of
afgeleid woord is:
gastransportsysteem, glastuinbouw, kniepeesreflex, linkerdijbeenbreuk, …
3. een samengesteld woord waarin een van de leden een woordgroep is:
eersteministerportefeuille, chemischewapensprogramma, gelijkekansenbeleid,
hogedrukgebied, hogedrukreiniger, hogeremachtsvergelijking, inbouwopenhaard,
korteafstandloper, koudwaterkraan, lagereschooltijd, langetermijnplanning,
socialezekerheidsbeleid, tweedefasediploma, tweedegraadsvergelijking,
vrijemarkteconomie.’
Aan de officiële woordenlijst of de technische handleiding ontlenen wij voor de duidelijkheid nog een aantal voorbeelden:
a-capellakoor, ad-hocbeslissing, ad-interimaanstelling, at-homegevoel,
déjà-vugevoel, ex-libriscatalogus, in-situsanering, in-vitrofertilisatie, pro-Deoadvocaat,
anorexia-nervosapatiënt, doctor-honoris-causakandidaten, fin-de-siècleverhaal,
haute-couturewinkel, laisser-fairementaliteit.
Schrijf je samenstellingen met Engelse termen ook aan elkaar?
Ook over de samenstellingen met Engelse (vak)termen in het Nederlands krijgen we regelmatig vragen van auteurs.
Ook daarbij gelden de regels van het Groene boekje (de officiële spellingregels). Ook Pinkhof Geneeskundig woordenboek volgt deze schrijfwijze bij het aaneenschrijven van samenstellingen.
Hoewel woorden in het Engels vaak los geschreven worden, moeten we ze in Nederlandse samenstellingen aan elkaar schrijven. Daarbij geeft het Groene boekje mooie voorbeelden, zoals ‘humanresourcesmanager’ (‘medewerker personeelszaken’), ‘onemanshow’, ‘onewayscreen’ en ‘publicrelationsmedewerker’.
Bij medische vaktermen zijn er vele samenstellingen van dit patroon: ‘follow-upperiode’ noemden we al, maar ook bijvoorbeeld ‘reversetranscriptasepolymerasekettingreactie’ (daardoor kunnen deze samenstellingen ook erg lang worden).
Vergelijk ook bijvoorbeeld: in het Engels ‘selective serotonin-reuptake inhibitor’; in het Nederlands ‘selectieve serotonineheropnameremmer’. Verder schrijven we ‘samplingstudie’ en ‘microarrayanalyse’.
Termen uit de statistiek zoals ‘hazard ratio’ worden in het Nederlands steeds meer geschreven als vernederlandste samenstellingen, dus ‘hazardratio’ en ‘oddsratio’ (zie bijv. statistiekartikel uit 1998 in het NTvG).
Therapie tegen ‘medische lintwormen’?
Door het aaneenschrijven kunnen wel erg lange samenstellingen ontstaan. Piet van Sterkenburg noemde ze ‘medische lintwormen’. De voormalig directeur van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie te Leiden en hoogleraar Lexicologie aldaar kon ze niet echt waarderen. Hij stelde in de ’taalvergaderingen’ van het NTvG vaak voor om zulke monsterlijke constructies te vermijden. In plaats van ‘reversetranscriptasepolymerasekettingreactie’ zou u kunnen schrijven: ‘polymerasekettingreactie op basis van reversetranscriptase’. Maar voor auteurs die in de praktijk hier veel mee werken, kan dat geforceerd of gezocht overkomen. Daarom kunt u vaak beter een afkorting introduceren, bijvoorbeeld SSRI voor ‘selectieve serotonineheropnameremmer’. Samenstellingen los schrijven is in ieder geval geen goede oplossing.